Çağdaş Türk Karikatürünün kurucularından bir büyük ustayı, Cemal Nadir Güler’i bundan tam 61 yıl önce, 27 Şubat 1947’de yitirmiştik... Büyük ustayı, ölüm yıldönümünde, onun için 2002 yılında "Cemal Nadir 100 Yaşında" adlı kitabı hazırlayan Cihan Demirci'nin yazısıyla anıyoruz...CEMAL NADİR 106 YAŞINDA
Çağdaş Türk karikatürünün en önemli kilometre taşlarından biri hatta birincisiydi o. Cemal Nadir Güler ustayı bundan tam 61 yıl önce 27 Şubat 1947’de üstelik daha 45 yaşındayken yitirmiştik. Cemal Nadir de tıpkı Nazım Hikmet gibi 1902 doğumlu. Çökme aşamasındaki sancılı bir Osmanlı İmparatorluğu dönemi. Tam çocukluk yıllarına girdiğinde yani 1914’te 1. Dünya Savaşı patlıyor. Derken 1. Dünya Savaşı ardından Kurtuluş savaşı yıllarına ve kurulma sancıları çeken bir cumhuriyete denk gelen ilk gençlik yılları. Ardından, gençlikten olgunlaşmaya doğru geçtiği bir dönemde bu kez 2. Dünya Savaşı patlıyor ve 2. Dünya savaşının o sıkıntılı yokluk, karne günleri içinde buluyor bu kez kendini. Sonuçta savaşın bitiminden 2 yıl sonra da ölümü geliyor! Yani 45 yıllık kısa ömrüne 2 dünya, bir kurtuluş savaşıyla, bir cumhuriyetin kuruluş dönemi denk düşüyor. Bir insan ömrüne iki dünya, bir kurtuluş savaşı düşmesi ve o ömrün sadece 45 yıl olması bile başlı başına müthiş bir durum. Bundan 6 yıl önce 100. doğum yılı anısına, “Cemal Nadir 100 Yaşında” adlı kapsamlı bir kitap hazırlamıştım büyük usta için. Karikatürcüler Derneği olarak bir yıl boyunca süren etkinliklerle anmıştık Cemal Nadir ustayı. Bu etkinliklerden birinde Ferit Öngören şu ilginç saptamayı yapmıştı: “Bunca çok şeyi, çok az bir zamana sığdıran Cemal Nadir’in yaşamı o kadar kısa sürmüş ki, en kısa ay olan Şubat’ın bile 28’ini çıkartamayıp 27’sinde göçüp gitmiş ne yazık ki!..”
Cihan Demirci'nin yazdığı, 2002 yılında yayınlanmış "CEMAL NADİR 100 YAŞINDA" kitabının kapağı...
Cemal Nadir'in en ünlü karikatürü: "DEVLETLER HUKUKU"
Cemal Nadir’in kısacık ama dopdolu geçen ömrü Şubat’ı bile çıkartamamıştır ama, 27 Şubat 1947’de öldüğünde o güne dek İstanbul’da pek görülmemiş bir şey olur ve şehirde hayat durur. Cenazesinin kalkacağı 28 Şubat 1947 günü İstanbul’da esnaf dükkanını açmaz, kepenklerin üzerine: “Cemal Nadir’in cenazesi nedeniyle kapalıyız” yazar ve nerdeyse tüm İstanbul halkı Cemal Nadir’in cenazesine koşar. O güne dek bir “sanatçı” cenazesinde görülmemiş bir insan seliyle, İstanbul halkının gözyaşları içersinde 28 şubat 1947’de Zincirlikuyu mezarlığında toprağa verilir. Bu ülkemizde bir “karikatürcü” için o güne ve hatta bugüne dek görülmeyen müthiş bir sevgi selidir. Peki bu sevgi selinin ardında ne vardır?
Cemal Nadir'in unutulmaz çizgi tipi: AMCABEY
Gerçek bir öncüydü
Cemal Nadir Güler her şeyden önce, “öncü” bir sanatçıdır. Yokluk ve çile içinde geçen kısacık hayatı ve çok ilklere öncülük etmiştir. Ülkemizdeki “ilk yerli bant-karikatür tiplemesi” olan “Amcabey” tipi bu özelliğiyle de karikatür sanatımızda ayrı bir önem taşır. Amcabey’in dışında; Akla Kara, Dalkavuk, Dede ile Torun, Yeni Zengin, Salomon, İyimserle Kötümser gibi daha pek çok tip yaratmıştır. Sadece 19 yıllık bir profesyonel çizerlik yaşamı olabilen Cemal Nadir, kendisinden önce tipik bir salon sanatı halinde seyreden, halka uzak duran karikatürü, salondan çıkararak halkın ayağına getiren, geniş kitlelere karikatürü sevdiren ilk büyük ustadır. Pek çok karikatür albümü yayınlanan Cemal Nadir, karikatür üzerine pek çok konferans da vermiştir. Bu konferanslar ülkemizde daha önce benzerleri pek görülmüş şeyler değildir. Bu konferansların çoğunun halkev
lerinde gerçekleşmesi nedeniyle söyleşilere halkın katılımı da çok fazla olmuştur. Karikatür üzerine yaptığı konuşmalarda kalabalıktan izdiham yaşanmıştır. Cemal Nadir, bu yönüyle de ülkemizde karikatürü halkla bütünleştiren, halkın yaşamına karikatürü sokan “ilk çizer” olmuştur. Genç çizerlere ilgi gösteren, onların karikatürlerini yayınlayan, onlara fırsat veren ilk usta da gene o’dur.
Cemal Nadir gazetelerdeki “günlük” karikatürün de öncülüğünü yapmıştır. Gazetelerimizde düzenli “günlük” karikatür kullanılması onun çabalarıyla başlamış ve ilk kez onun çabalarıyla “gazete karikatürcülüğü” denilen alan ciddi bir oluşum sürecine girmiştir. 15 yıl çalıştığı Akşam gazetesini (1928-1943 arası) bıraktıktan sonra ömrünün son dört yılını Cumhuriyet gazetesinde (1943-1947) çizerlik yaparak noktalayan Cemal Nadir daha önce de belirttiğim gibi zor şartlar içersinde yaşamıştı. Bu şartlar öylesine zordu ki, bu büyük usta, Bursa’dan İstanbul’a ilk gelişinde yaşadığı yoğun maddi sıkıntılar yüzünden ilk çocuğunu kucağında yitirmişti. 1943’te Cumhuriyet gazetesine geçme nedenini o vakit arkadaşı Avni İnsel’e bakın nasıl açıklıyor: “Dar yakalı elbiseler giydiğim halde iki yakamı bir türlü bir araya getiremiyorum. Şu yokuş Yunus Nadi gibi birkaç babacan patrona daha sahip olsa Babıali gazetecilerin Darülacezesi olmaktan kurtulur!”
Büyük ustayı ölümünün 61. yılında bir kez daha sevgiyle anıyor ve diyorum ki: “45’inde ölmüş olsa da Cemal Nadir Güler bizlerle hala yaşıyor, bugün 106 yaşında ve hala bizimle!.”
Cihan Demirci
Cemal Nadir Güler her şeyden önce, “öncü” bir sanatçıdır. Yokluk ve çile içinde geçen kısacık hayatı ve çok ilklere öncülük etmiştir. Ülkemizdeki “ilk yerli bant-karikatür tiplemesi” olan “Amcabey” tipi bu özelliğiyle de karikatür sanatımızda ayrı bir önem taşır. Amcabey’in dışında; Akla Kara, Dalkavuk, Dede ile Torun, Yeni Zengin, Salomon, İyimserle Kötümser gibi daha pek çok tip yaratmıştır. Sadece 19 yıllık bir profesyonel çizerlik yaşamı olabilen Cemal Nadir, kendisinden önce tipik bir salon sanatı halinde seyreden, halka uzak duran karikatürü, salondan çıkararak halkın ayağına getiren, geniş kitlelere karikatürü sevdiren ilk büyük ustadır. Pek çok karikatür albümü yayınlanan Cemal Nadir, karikatür üzerine pek çok konferans da vermiştir. Bu konferanslar ülkemizde daha önce benzerleri pek görülmüş şeyler değildir. Bu konferansların çoğunun halkev
lerinde gerçekleşmesi nedeniyle söyleşilere halkın katılımı da çok fazla olmuştur. Karikatür üzerine yaptığı konuşmalarda kalabalıktan izdiham yaşanmıştır. Cemal Nadir, bu yönüyle de ülkemizde karikatürü halkla bütünleştiren, halkın yaşamına karikatürü sokan “ilk çizer” olmuştur. Genç çizerlere ilgi gösteren, onların karikatürlerini yayınlayan, onlara fırsat veren ilk usta da gene o’dur.Cemal Nadir gazetelerdeki “günlük” karikatürün de öncülüğünü yapmıştır. Gazetelerimizde düzenli “günlük” karikatür kullanılması onun çabalarıyla başlamış ve ilk kez onun çabalarıyla “gazete karikatürcülüğü” denilen alan ciddi bir oluşum sürecine girmiştir. 15 yıl çalıştığı Akşam gazetesini (1928-1943 arası) bıraktıktan sonra ömrünün son dört yılını Cumhuriyet gazetesinde (1943-1947) çizerlik yaparak noktalayan Cemal Nadir daha önce de belirttiğim gibi zor şartlar içersinde yaşamıştı. Bu şartlar öylesine zordu ki, bu büyük usta, Bursa’dan İstanbul’a ilk gelişinde yaşadığı yoğun maddi sıkıntılar yüzünden ilk çocuğunu kucağında yitirmişti. 1943’te Cumhuriyet gazetesine geçme nedenini o vakit arkadaşı Avni İnsel’e bakın nasıl açıklıyor: “Dar yakalı elbiseler giydiğim halde iki yakamı bir türlü bir araya getiremiyorum. Şu yokuş Yunus Nadi gibi birkaç babacan patrona daha sahip olsa Babıali gazetecilerin Darülacezesi olmaktan kurtulur!”
Büyük ustayı ölümünün 61. yılında bir kez daha sevgiyle anıyor ve diyorum ki: “45’inde ölmüş olsa da Cemal Nadir Güler bizlerle hala yaşıyor, bugün 106 yaşında ve hala bizimle!.”
Cihan Demirci
-----------------------------------------------------------------
KIZI GÖNÜL TUNAMAN BABASI
CEMAL NADİR'İ ANLATIYOR...
.jpg)
Cihan Demirci, Cemal Nadir Güler'in sevgili kızı Gönül Tunaman'la "Cemal Nadir 100 Yaşında" kitabı için 2002 yılında, evinde yaptığı söyleşi sırasında... (Fotoğraf: Mustafa Bilgin)
Cihan Demirci, doğumunun 100. yılı olan 2002 yılında Cemal Nadir Güler usta için, büyüklüğüne yakışacak düzeyde bir kitap hazırlarken en büyük desteği onun sevgili kızı Gönül Tunaman hanımefendiden görmüştü. Kendisi de artık çoktan yitirdiğimiz o eski İstanbul hanımefendilerinden biri olan Gönül hanım bu kitapta babasını pek çok ayrıntıyla anlatmıştı. Şimdi o kitaptan Gönül Tunaman'ın babasını anlattığı kısa bir bölümü sunuyoruz...
“Babam Cemal Nadir çok modern bir babaydı ama pek çok şeyi yapmaya ömrü vefa etmedi ne yazık ki. Elindeki kısıtlı imkanlarla beni en iyi şekilde, oldukça pahalı mekteplerde okuttu. Aslında hep ev almak istiyordu özellikle de doğduğu şehir olan Bursa’da bir ev almak ama kısmet olmadı. 11 yaşına kadar babamla daha çok beraber olabiliyorduk. Ben daha sonra sekiz sene Arnavutköy Kolejinde yatılı okudum. Benimle gurur duyuyordu ama ben de onu mahçup etmedim açıkçası. Babam bana çok düşkündü. Bir gün sert davrandığını, bağırdığını hatırlamıyorum. Her zaman çok nazik ve şefkatliydi. Gerçekten de hayatı çok büyük sıkıntılarla geçen babam, zorlukların çok fazla farkında bir insandı ve belki de bu nedenle gençlerle özellikle çok yakından ilgilenirdi. Pek çok genci yetiştirdi. Selma Emiroğlu, Semih Balcıoğlu, Ali Ulvi, Nehar Tüblek ve diğerleri... Onlara hem iyi bir dost, hem de bir baba olmuştu. O zamanlar şimdiki kadar çok karikatürist yoktu. Şimdi oldukça yetenekli pek çok karikatürist var. Babamın hayatta olup da, karikatürün ne denli geliştiğini görmesini çok isterdim doğrusu... Walt Disney’in filmleri babamı çok etkilerdi ama ne yazık ki Amcabey’i çizgi film yapamadan gitti... Hastalandığı Teknik Üniversitedeki son konferansında projeksiyon gösterisi yapılmış ve o gün projeksiyonu kullanan kişi Süleyman Demirel’miş. Bilmiyorum ne kadar doğru bu ama o zamanlar talebeymiş Süleyman Demirel Teknik Üniversitede. Onunla karşılaştığımda keşke sorsaydım, hafızası güçlü bir insandır mutlaka hatırlardı...”
Cemal Nadir, özellikle 2. Dünya Savaşı yıllarında dünyada olduğu kadar ülkemizde de yükselen Nazi hayranlığına, giderek artan Hitler Faşizmine de çizgileriyle karşı durmuş, savaşın tüm kötülüklerini çizgilerinde sıkça işleyerek bu açıdan da cesaretiyle döneminin pek çok çizerinden ayrılmıştır. Savaş döneminin yarattığı yeni zengin ve vurguncu tiplerini de çizdiği karikatürlerle eleştirmiş, savaşla beslenen asalakları cesur çizgileriyle ortaya dökmüştür. Sözlerimizi zamanında onun öğrencisi olmuş, yitirdiğimiz bir başka ustanın, Nehar Tüblek’in onun için söyledikleriyle noktalayalım: “ Eğer o olmasaydı, biz olmazdık. Türk halkına karikatür sanatını Cemal Nadir tanıttı, sevdirdi. Eğer ömrü vefa etseydi, bizim kuşağın yaptığı yenilikleri muhakkak ki o yapacaktı...”
(Kaynak: Cemal NADİR 100 YAŞINDA-Cihan Demirci-Karikatürcüler Derneği Yayınları-2002)